شقاق در بارداری |علائم، دلایل، تشخیص و درمان فیشر در بارداری
شقاق در بارداری یکی از مشکلات شایع و البته آزاردهنده‌ای است که بسیاری از مادران در این دوره حساس با آن مواجه می‌شوند. این عارضه که با نام‌های دیگری همچون زخم مقعدی یا فیشر در بارداری نیز شناخته می‌شود، به یک ترک یا پارگی کوچک در پوست حساس ناحیه مقعد گفته می‌شود که می‌تواند درد شدید، خونریزی و ناراحتی زیادی را به خصوص هنگام اجابت مزاج به همراه داشته باشد. تغییرات فیزیولوژیک و هورمونی این دوران، بدن مادر را مستعد ابتلا به این عارضه می‌کند و آگاهی از آن، اولین گام برای پیشگیری و درمان به موقع است.
خوشبختانه، این عارضه قابل درمان است و نباید باعث نگرانی بیش از حد شما شود. اما نکته مهم، مراجعه به یک مرکز تخصصی برای تشخیص صحیح و انتخاب بهترین روش درمانی است. کلینیک تهرانی به عنوان یکی از مراکز پیشرو در زمینه درمان بیماری‌های نشیمنگاهی، با بهره‌گیری از پزشکان متخصص و روش‌های نوین، به طور تخصصی به درمان مشکلاتی مانند درمان شقاق مقعدی می‌پردازد و می‌تواند در این مسیر، راهنمای قابل اعتمادی برای شما باشد تا این دوره را با آرامش و سلامت بیشتری سپری کنید.
فهرست عناوین
شقاق در بارداری
شقاق در بارداری یا فیشر آنال، به ایجاد یک شکاف یا پارگی طولی در کانال مقعد (آنودرم) گفته می‌شود. این ناحیه به دلیل داشتن پایانه‌های عصبی فراوان، بسیار حساس است و به همین دلیل، یک آسیب کوچک می‌تواند دردی بسیار شدید و تیز ایجاد کند. این وضعیت در دوران حاملگی به دلیل تغییرات گسترده‌ای که بدن تجربه می‌کند، شیوع بیشتری پیدا می‌کند و می‌تواند کیفیت زندگی مادر را تحت تاثیر قرار دهد. شناخت ماهیت این عارضه به کنترل و مدیریت بهتر آن کمک شایانی می‌کند.
این پارگی می‌تواند سطحی (حاد) یا عمیق (مزمن) باشد. در نوع حاد، زخم مقعدی در بارداری معمولا با درمان‌های خانگی و اصلاح رژیم غذایی بهبود می‌یابد. اما اگر این وضعیت بیش از ۶ تا ۸ هفته ادامه پیدا کند، به آن فیشر در بارداری مزمن گفته می‌شود که ممکن است نیاز به رویکردهای درمانی جدی‌تری داشته باشد. بنابراین، درک اینکه شقاق مقعدی در بارداری چگونه ایجاد می‌شود و چه علائمی دارد، برای اقدام به موقع و جلوگیری از مزمن شدن آن ضروری است.
بیمارستان GEM Hospitals هند، در وب سایت خود درباره درمان فیشر در بارداری چنین بیان می کند:
درمان‌های موضعی، نرم‌کننده‌های مدفوع و نشستن در لگن آب گرم می‌تواند به زنان باردار مبتلا به شقاق مقعد کمک کند. شقاق مقعد مطمئنا باعث درد و ناراحتی ناخوشایندی می‌شود، اما با مراقبت و توجه کافی می‌توان آن را به طور موثر مدیریت کرد.
علائم شقاق در بارداری
بارزترین و اصلی‌ترین نشانه فیشر مقعدی، احساس دردی شدید، تیز و برنده، شبیه به پاره شدن پوست یا عبور یک تکه شیشه هنگام دفع مدفوع است. این درد ممکن است تا ساعت‌ها پس از اجابت مزاج نیز ادامه داشته باشد و به صورت یک درد مبهم یا سوزش احساس شود. بسیاری از زنان به دلیل ترس از تجربه مجدد این درد، از رفتن به دستشویی اجتناب می‌کنند که این خود باعث بدتر شدن یبوست و تشدید مشکل می‌شود.
علاوه بر درد، خونریزی نیز یکی دیگر از نشانه‌های رایج است. معمولا خون به رنگ قرمز روشن و تازه بوده و به صورت رگه‌های خون در مدفوع یا دستمال توالت دیده می‌شود. این خونریزی به ندرت شدید است اما دیدن آن می‌تواند باعث نگرانی مادر شود. درک صحیح علائم شقاق در بارداری به شما کمک می‌کند تا این مشکل را از سایر بیماری‌های ناحیه مقعد مانند هموروئید تشخیص دهید و پیگیری لازم را انجام دهید.
- درد شدید و تیز: به خصوص در زمان اجابت مزاج که ممکن است تا چند ساعت بعد ادامه یابد.
- خونریزی: مشاهده خون قرمز روشن روی دستمال توالت یا در کاسه توالت.
- سوزش و خارش: احساس سوزش، خارش یا تحریک در ناحیه مقعد.
- اسپاسم عضلانی: احساس گرفتگی در عضله اسفنکتر مقعد.
- زائده پوستی: گاهی در کنار شکاف، یک منگوله پوستی کوچک (Skin Tag) ایجاد می‌شود.
علت شقاق در بارداری
اصلی‌ترین و شایع‌ترین علت شقاق در بارداری، یبوست و عبور مدفوع سفت و خشک است. در دوران بارداری، به دلیل افزایش سطح هورمون پروژسترون، حرکات روده کند شده و جذب آب از آن افزایش می‌یابد که این امر منجر به خشک و سفت شدن مدفوع می‌شود. از طرفی، با بزرگ شدن رحم، فشار فیزیکی بیشتری به روده‌ها و لگن وارد می‌شود که این عامل نیز می‌تواند به تشدید یبوست و در نتیجه، افزایش ریسک ایجاد پارگی در مقعد هنگام دفع دامن بزند.
علاوه بر یبوست که نقش کلیدی دارد، عوامل دیگری نیز در این زمینه دخیل هستند. کاهش سطح فعالیت بدنی در برخی از ماه‌های بارداری، تغییرات در رژیم غذایی و همچنین فشار ناشی از وزن جنین بر روی وریدهای لگنی می‌توانند جریان خون در ناحیه مقعد را تحت تاثیر قرار داده و پوست این ناحیه را آسیب‌پذیرتر کنند. بنابراین، شناخت مجموعه این عوامل به عنوان دلایل شقاق در بارداری به ما کمک می‌کند تا با یک برنامه جامع شامل رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی و مصرف مایعات کافی، به طور موثری از بروز این مشکل پیشگیری کنیم.
- یبوست: شایع‌ترین عامل که به دلیل عبور مدفوع حجیم و سفت ایجاد می‌شود.
- تغییرات هورمونی: افزایش پروژسترون و کند شدن حرکات دستگاه گوارش.
- فشار فیزیکی رحم: فشار رحم در حال رشد بر روی روده‌ها.
- کاهش فعالیت بدنی: کم تحرکی می‌تواند یبوست را تشدید کند.
- افزایش فشار روی عروق لگنی: که می‌تواند به کاهش خون‌رسانی و افزایش آسیب‌پذیری بافت کمک کند.
- تغییر در رژیم غذایی: عدم مصرف فیبر و مایعات کافی.
تشخیص شقاق در بارداری
خوشبختانه تشخیص شقاق در بارداری معمولا فرایند ساده‌ای دارد و در اغلب موارد، پزشک متخصص با گرفتن شرح حال دقیق از علائم شما و انجام یک معاینه فیزیکی ساده، به راحتی می‌تواند این عارضه را تشخیص دهد. پزشک در مورد نوع درد، زمان شروع آن، وجود خونریزی و سابقه یبوست از شما سوال خواهد کرد. توصیف دقیق علائم توسط شما، به خصوص ذکر درد شدید و تیز هنگام دفع، به پزشک در رسیدن به تشخیص صحیح کمک شایانی می‌کند.
در مرحله بعد، پزشک یک معاینه بالینی از ناحیه مقعد انجام می‌دهد. این کار معمولا با مشاهده دقیق ناحیه و کنار زدن آرام باسن برای دیدن شکاف انجام می‌شود. در بیشتر موارد، فیشر به صورت یک ترک خطی قابل مشاهده است. به دلیل دردناک بودن این عارضه، پزشک معاینه را با ملایمت کامل انجام می‌دهد و در موارد فیشر حاد، معمولا از انجام معاینات داخلی مانند آنوسکوپی یا کولونوسکوپی خودداری می‌کند، مگر اینکه به وجود مشکل دیگری مشکوک باشد. به همین دلیل، فرایند تشخیص شقاق در بارداری برای مادر نگران‌کننده نخواهد بود.
- اخذ شرح حال: پزشک سوالاتی دقیق درباره علائم، به ویژه نوع درد و خونریزی، می‌پرسد.
- معاینه فیزیکی: با مشاهده دقیق ناحیه مقعد، شکاف یا ترک به راحتی قابل تشخیص است.
- معاینه انگشتی (در موارد خاص): گاهی برای بررسی تون عضلانی اسفنکتر مقعد با احتیاط انجام می‌شود.
- آنوسکوپی (به ندرت در بارداری): تنها در صورتی که نیاز به بررسی‌های بیشتر و رد سایر احتمالات باشد، انجام می‌گردد.
پیشگیری از شقاق در بارداری
همیشه گفته‌اند پیشگیری بهتر از درمان است و این اصل طلایی در مورد فیشر مقعدی در دوران حساس حاملگی، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. اصلی‌ترین راه برای پیشگیری از شقاق در بارداری، مبارزه با یبوست است. شما با نرم نگه داشتن مدفوع و تسهیل فرایند دفع، می‌توانید فشار وارد بر کانال مقعد را به حداقل برسانید و از ایجاد هرگونه ترک یا پارگی در این ناحیه حساس جلوگیری کنید. این کار با ایجاد چند تغییر ساده در سبک زندگی و رژیم غذایی روزانه کاملا امکان‌پذیر است.
برای این منظور، نوشیدن آب و مایعات کافی در طول روز را در اولویت قرار دهید. مصرف مواد غذایی سرشار از فیبر مانند میوه‌ها (آلو، انجیر، سیب)، سبزیجات، حبوبات و غلات کامل را به شدت افزایش دهید. فیبر با افزایش حجم مدفوع و نرم کردن آن، به عبور راحت‌تر آن از روده کمک می‌کند. علاوه بر این، داشتن فعالیت بدنی منظم و ملایم مانند پیاده‌روی روزانه (با مشورت پزشک) نیز به تحریک حرکات روده و جلوگیری از شقاق مقعدی در بارداری کمک بسیار موثری خواهد کرد.
- نوشیدن آب کافی: روزانه ۸ تا ۱۰ لیوان آب و مایعات بنوشید.
- رژیم غذایی غنی از فیبر: مصرف میوه، سبزیجات، نان سبوس‌دار و حبوبات را افزایش دهید.
- فعالیت بدنی منظم: پیاده‌روی روزانه به مدت ۳۰ دقیقه بسیار مفید است.
- اجتناب از زور زدن: هنگام اجابت مزاج از زور زدن بیش از حد خودداری کنید.
- به تاخیر نینداختن دفع: به محض احساس نیاز، به دستشویی بروید و عمل دفع را به تعویق نیندازید.
درمان شقاق در بارداری
رویکرد اصلی برای درمان شقاق در بارداری، استفاده از روش‌های محافظه‌کارانه و کم‌خطر است تا هیچ‌گونه آسیبی به مادر و جنین وارد نشود. هدف اصلی این روش‌ها، شکستن چرخه درد و اسپاسم است. به این صورت که با نرم کردن مدفوع، درد هنگام دفع کاهش می‌یابد و این کاهش درد، از اسپاسم یا گرفتگی عضله اسفنکتر مقعد جلوگیری می‌کند. با شل شدن این عضله، گشادی مقعد و خون‌رسانی به محل زخم بهبود یافته و فرصت برای ترمیم و بهبودی طبیعی شکاف فراهم می‌شود.
درمان معمولا با اصلاح رژیم غذایی برای رفع یبوست، استفاده از حمام آب گرم (نشستن در لگن آب گرم) و استفاده از پمادها و کرم‌های موضعی بی‌خطر آغاز می‌شود. این روش‌ها در اکثر موارد، به ویژه برای فیشرهای حاد، بسیار موثر هستند و منجر به بهبودی کامل می‌شوند. انتخاب بهترین روش درمان شقاق در بارداری باید حتما تحت نظر پزشک متخصص صورت گیرد تا از بی‌خطر بودن داروها و روش‌های مورد استفاده برای شما اطمینان حاصل شود.
- درمان‌های محافظه‌کارانه: شامل رژیم غذایی پرفیبر، مصرف مایعات و استفاده از ملین‌های بی‌خطر (با تجویز پزشک).
- حمام سیتز (Sitz Bath): نشستن در لگن آب گرم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، چند بار در روز.
- پمادهای موضعی: استفاده از پمادهای بی‌حس‌کننده، محافظت‌کننده یا پمادهای گیاهی.
- داروهای خوراکی: استفاده از داروهای ملین مورد تایید پزشک برای نرم کردن مدفوع.
- بوتاکس (در موارد مزمن و مقاوم): تزریق بوتاکس برای فلج کردن موقت عضله اسفنکتر و کمک به بهبودی (به ندرت و با احتیاط فراوان در بارداری).
- لیزر: مطمئن ترین روش برای رفع کامل این مشکل استفاده از لیزر است زیرا عوارضی ندارد.
پماد برای درمان شقاق در بارداری
پمادهای موضعی یکی از ارکان اصلی درمان فیشر در دوران حاملگی هستند. این پمادها با اهداف مختلفی مانند کاهش درد، تسکین التهاب، جلوگیری از عفونت و ایجاد یک لایه محافظ روی زخم برای کمک به فرایند ترمیم، مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده از پماد برای درمان شقاق مقعدی در بارداری باید حتما با مشورت و تجویز پزشک باشد، زیرا برخی از پمادها حاوی ترکیباتی هستند که ممکن است جذب سیستمیک داشته و برای جنین مناسب نباشند.
پمادهای رایج معمولا شامل ترکیبات بی‌حس‌کننده موضعی مانند لیدوکائین (با احتیاط)، پمادهای محافظت‌کننده حاوی زینک اکساید، یا پمادهای گیاهی با خواص ضدالتهابی و ترمیم‌کنندگی هستند. برای مثال، محصولاتی مانند پماد آنتی فیشر باریج در بارداری که حاوی عصاره‌های گیاهی است، می‌تواند گزینه مناسب و کم‌خطری برای کمک به تسکین علائم و بهبودی زخم باشد. مهم است که قبل از مصرف هرگونه پماد برای درمان فیشر در بارداری، با داروساز یا پزشک خود مشورت کنید.
- پمادهای بی‌حس‌کننده: مانند لیدوکائین برای کاهش درد شدید قبل از اجابت مزاج (مصرف با احتیاط و تجویز پزشک).
- پمادهای محافظ و نرم‌کننده: مانند پماد زینک اکساید یا وازلین برای ایجاد لایه محافظ.
- پمادهای گیاهی: محصولاتی مانند پماد آنتی فیشر باریج در بارداری که دارای خواص ضدالتهابی و ترمیم‌کنندگی هستند.
- کرم‌های هیدروکورتیزون (با احتیاط): برای کاهش التهاب و خارش (فقط با دستور پزشک و برای دوره کوتاه).
درمان خانگی شقاق در بارداری
روش‌های گیاهی و طب سنتی اولین، بهترین و امن‌ترین قدم برای مدیریت و درمان خانگی شقاق در بارداری محسوب می‌شوند. این راهکارها بر پایه دو اصل مهم استوار هستند: نرم نگه داشتن مدفوع برای جلوگیری از آسیب بیشتر و تسکین درد و التهاب ناحیه مقعد برای فراهم کردن شرایط بهبودی. خوشبختانه این روش‌ها بسیار موثر بوده و در بسیاری از موارد می‌توانند به تنهایی باعث بهبودی فیشرهای حاد شوند و نیازی به درمان‌های دارویی پیچیده‌تر نباشد.
یکی از موثرترین این روش‌ها، حمام آب گرم یا “حمام سیتز” است. نشستن در یک لگن آب گرم (بدون هیچ افزودنی) به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، دو تا سه بار در روز، به ویژه پس از اجابت مزاج، باعث شل شدن عضلات اسفنکتر مقعد، افزایش جریان خون در ناحیه و تسکین قابل توجه درد و اسپاسم می‌شود. در کنار این، رعایت بهداشت ناحیه و خشک نگه داشتن آن و استفاده از روغن‌های طبیعی مانند روغن نارگیل یا زیتون برای چرب کردن ناحیه قبل از دفع، می‌تواند از دیگر راهکارهای موثر برای درمان خانگی شقاق در بارداری باشد.
- حمام آب گرم (Sitz Bath): موثرترین روش برای کاهش اسپاسم و درد عضله مقعد.
- استفاده از کمپرس گرم: قرار دادن یک پد گرم و مرطوب روی ناحیه برای تسکین درد.
- نرم کردن مدفوع: از طریق مصرف بالای فیبر (آلو، انجیر) و مایعات فراوان.
- استفاده از روغن‌های طبیعی: چرب کردن ناحیه مقعد با روغن نارگیل یا زیتون قبل از دفع.
- رعایت بهداشت: شستشوی ناحیه با آب ولرم و خشک کردن آرام آن با یک حوله نرم پس از هر بار اجابت مزاج.
لیزر شقاق در بارداری
اگرچه درمان‌های خانگی و محافظه‌کارانه همیشه خط اول درمان در بارداری هستند، اما گاهی این روش‌ها برای رهایی از درد شدید و آزاردهنده کافی نیستند، به خصوص اگر شقاق مزمن شده باشد. در چنین شرایطی، لیزر شقاق به عنوان یک روش درمانی مدرن، قطعی و بسیار موثر مطرح می‌شود که بسیاری از نگرانی‌های مربوط به جراحی سنتی را برطرف کرده است. این روش به دلیل مزایای فوق‌العاده‌ای که دارد، به عنوان یکی از بهترین گزینه‌ها برای درمان شقاق مقعدی در بارداری شناخته می‌شود، زیرا نیازی به بیهوشی عمومی ندارد و می‌توان آن را با بی‌حسی موضعی انجام داد که این امر، ایمنی مادر و جنین را به طور کامل تضمین می‌کند.
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های لیزر شقاق در بارداری، تاثیر آنی آن در کاهش درد و علائم است. بیمار بلافاصله پس از انجام لیزر، کاهش چشمگیر درد و اسپاسم را تجربه می‌کند که این خود یک مزیت بزرگ برای مادران باردار است. در این تکنیک، پزشک متخصص با استفاده از انرژی دقیق و کنترل‌شده لیزر، بافت آسیب‌دیده و فیبروزه شده زخم را بدون خونریزی و برش، ترمیم می‌کند.
این دقت بالا باعث می‌شود که به عضله اسفنکتر مقعد (عضله کنترل‌کننده دفع) هیچ آسیبی وارد نشود و خطر عوارض نگران‌کننده‌ای مانند بی‌اختیاری، برخلاف جراحی سنتی، وجود نداشته باشد. بهبودی سریع، دوره نقاهت کوتاه و مراقبت های بعد از عمل شقاق با لیزر ساده و آسان، از دیگر دلایلی است که لیزر را به یک انتخاب امن و ایده‌آل برای درمان قطعی این عارضه در دوران حساس بارداری تبدیل کرده است.
مزایای درمان شقاق با لیزر:
- بدون نیاز به بیهوشی عمومی: انجام عمل با بی‌حسی موضعی که برای مادر و جنین کاملا ایمن است.
- کاهش آنی درد: درد و اسپاسم بیمار بلافاصله پس از عمل به شکل چشمگیری تسکین می‌یابد.
- روشی بدون خونریزی و برش: لیزر بافت را ترمیم می‌کند و همزمان عروق را می‌بندد، بنابراین خونریزی در آن وجود ندارد.
- حفظ کامل عضله اسفنکتر: به دلیل دقت بالا، هیچ آسیبی به عضلات مقعد وارد نمی‌شود و ریسک بی‌اختیاری صفر است.
- دوره نقاهت بسیار کوتاه: بیمار نیازی به بستری شدن ندارد و خیلی سریع به زندگی عادی خود بازمی‌گردد.
- درمان قطعی با حداقل احتمال عود: این روش با حذف بافت‌های آسیب‌دیده، به بهبودی کامل و پایدار کمک می‌کند.
نتیجه گیری
شقاق مقعدی در بارداری یک عارضه شایع اما قابل کنترل است که با آگاهی و مدیریت صحیح، نباید به یک نگرانی دائمی در این دوران شیرین تبدیل شود. همانطور که دیدیم، از زخم مقعدی تا فیشر در بارداری گرفته، همه به یک مشکل اشاره دارند که کلید اصلی پیشگیری و درمان آن، مقابله با یبوست از طریق روش‌های ساده و طبیعی است. درمان‌های خانگی و تغییر سبک زندگی در اکثر موارد برای بهبود این وضعیت کافی هستند و آرامش را به شما باز می‌گردانند.
با این حال، در صورتی که علائم شما بهبود نیافت یا شدیدتر شد، مراجعه به یک مرکز تخصصی برای دریافت مشاوره و درمان حرفه‌ای ضروری است. کلینیک تهرانی به عنوان یک مرکز پیشرو و مجهز در زمینه درمان بیماری‌های نشیمنگاهی، با ارائه طیف وسیعی از خدمات، از جمله درمان‌های پیشرفته‌ای مانند لیزر شقاق مقعدی، آماده است تا با ایمن‌ترین و موثرترین روش‌ها، به شما در عبور از این چالش کمک کند و سلامتی و آسودگی خاطر را برای شما و فرزندتان به ارمغان آورد.
سوالات متداول
شقاق در بارداری چرا اتفاق می افتد؟
علت اصلی، یبوست ناشی از تغییرات هورمونی (افزایش پروژسترون)، فشار رحم بر روده‌ها و کاهش فعالیت بدنی است. این عوامل باعث سفت شدن مدفوع شده و هنگام دفع، پوست حساس مقعد دچار پارگی یا شکاف می‌شود.
درمان شقاق در بارداری چیست؟
درمان اولیه شامل روش‌های خانگی و محافظه‌کارانه مانند افزایش مصرف فیبر و مایعات، استفاده از حمام آب گرم (سیتز بث)، و پمادهای موضعی بی‌خطر است. هدف اصلی، نرم کردن مدفوع و کاهش اسپاسم عضله مقعد برای فراهم کردن فرصت ترمیم زخم است.
کدام پماد برای درمان شقاق در بارداری مناسب است؟
پمادهای ایمن در بارداری معمولا شامل پمادهای محافظ مانند زینک اکساید، پمادهای گیاهی ضدالتهاب مانند آنتی‌فیشر، و در صورت نیاز و با تجویز پزشک، پمادهای بی‌حس‌کننده موضعی مانند لیدوکائین هستند. همیشه قبل از مصرف هر پمادی با پزشک خود مشورت کنید.
آیا لیزر شقاق در بارداری هم توصیه می‌شود؟
بله، لیزر یکی از بهترین و موثرترین روش‌های درمان شقاق است، زیرا برخلاف جراحی نیازی به بیهوشی عمومی ندارد، با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و در همان لحظه درد و علائم آزاردهنده را به شکل محسوسی کاهش می‌دهد. علاوه بر این، لیزر دقت بالایی دارد، بدون خونریزی و با حداقل آسیب انجام می‌شود و بیمار خیلی سریع‌تر از روش‌های سنتی بهبود پیدا می‌کند. به همین دلیل، لیزر به عنوان یک انتخاب امن و قطعی برای درمان شقاق، حتی در دوران بارداری (با نظر پزشک متخصص) مطرح است.